Berberin - Con đường từ nguồn kháng sinh thiên nhiên đến vị thuốc tiềm năng trong điều trị đái tháo đường

Hàng nhiều thế kỷ qua, Berberin được biết tới như một chất kháng khuẩn tự nhiên trong điều trị các bệnh lý như tiêu chảy, viêm đường tiêu hóa.

Berberin là alcaloid thường có trong thân, rễ , vỏ cây của các cây thuộc các họ có Berberin, bao gồm: Na (Annonaceae), Hoàng liên (Berberidaceae), Cải cần (Fumariaceae), Tiết dê (Menispermaceae), Thuốc phiện (Papaveraceae), Mao lương (Ranunculaceae), Cam (Rutaceae). Ở Việt Nam, đã xác định Berberin có nhiều ở các họ: Berberidaceae, Menispermaceae, Ranunculaceae, Rutaceae và Papaveraceae. Trong đó vàng đắng (một số tên gọi khác là dây đằng giang, hoàng đằng, dây khai, vàng đằng) có tên khoa học Coscinium usitatum Pierre thuộc họ Tiết dê Menispermaceae là loài chứa hàm lượng cao Berberin (một alcaloid chiếm 80% alcaloid toàn phần). Dạng dược dụng của Berberin thường ở dạng muối: Berberin hydroclorid và Berberin sulfat.

Hai loài sử dụng chiết xuất lấy Berberin phổ biến ở VN: Hoàng đằng, Vàng đắng

Berberin - Con đường từ nguồn kháng sinh thiên nhiên

Y học phương Đông đã sử dụng một số loại cây thân rễ màu vàng có chứa Berberin trong điều trị các bệnh đường ruột từ lâu đời, mặc dù độ tinh khiết và hàm lượng của Berberin khác nhau giữa các cây này, tuy nhiên chúng đã được sử dụng trong y học Trung Quốc và Ayurvedic khoảng 3000 trước Công nguyên.

Còn ở Việt Nam, Berberin bắt đầu được biết đến và được sử dụng rộng rãi bắt nguồn từ  “Dịch lỵ nguy hiểm những năm đầu thập kỷ 70 của thế kỷ 20”, khi đó người dân Việt Nam phải gánh chịu hậu quả của dịch lỵ nguy hiểm lan nhanh ở các tỉnh đồng bằng, miền núi, nhiều bệnh nhân bị tiêu chảy liên tục đến kiệt sức rồi tử vong. Đầu năm 1972, lãnh đạo Bộ Y tế và Giáo sư Hồ Đắc Di – Hiệu trưởng trường Đại học Y Hà Nội đã tổ chức họp khẩn cấp các nhà y dược học để bàn biện pháp dập tắt dịch. Và người được mệnh danh là cha đẻ của Berberin ở Việt Nam: Dược sĩ Phan Quốc Kinh - người đã mở ra con đường dập tắt dịch lỵ nguy hiểm ở Miền Bắc từ những năm 70,khi đó mới 35 tuổi đã đứng lên thay mặt cho trường Đại học Dược Hà Nội xin nhận nhiệm vụ này và hứa sẽ cung cấp đủ thuốc cho Bộ sau 6 tháng.

Sau quá trình tìm tòi thu thập các bài thuốc dân gian, chế phẩm có chứa Berberin đã được ra đời, Giáo sư Tôn Thất Tùng là người trực tiếp sử dụng Berberin cho chính mình và các bệnh nhân ở Bệnh viện Việt Đức để thử tác dụng và kết luận thuốc có hiệu quả tốt.

Báo cáo sử dụng trên lâm sàng ở Việt Nam đã ghi nhận: tác dụng điều trị của Berberin thể hiện rõ rệt trong các vụ dập tắt dịch lỵ và tiêu chảy ở Việt Nam vào những năm 1972, 1973. Berberin đã được xác định có tác dụng điều trị tất cả các trường hợp tiêu chảy nặng, tả, làm giảm tỉ lệ tử vong, giảm thời gian tiêu chảy, giúp chóng lành bệnh. Với liều đã sử dụng trên một số phương diện, Berberin tỏ ra có ưu điểm hơn chloramphenicol như không gây phản ứng phụ và độc tính thấp, mặt khác Berberin không ảnh hưởng tới sự phát triển của hệ vi sinh vật đường ruột, có thể phối hợp với một số kháng sinh để hạn chế tác dụng phụ với vi sinh vật đường tiêu hóa.

Cho đến trở thành nguồn nguyên liệu trong trong điều trị đái tháo đường:

Với xu thế sử dụng các nguồn nguyên liệu thiên nhiên để điều trị bệnh,trong vài thập kỉ gần đây, các tác dụng dược lý khác của Berberin ngày càng được nghiên cứu và chứng minh tác dụng nhiều.

Tăng đường huyết, tăng lipid máu, kháng insulin và béo phì được gọi chung là hội chứng chuyển hóa. Nếu không cải thiện các tình trạng này, sẽ làm tăng đáng kể nguy cơ Đái tháo đường type 2, bệnh tim mạch và khối u. Berberin là nhân tố có khả năng đồng thời cải thiện những tình trạng này:

+Tác dụng của Berberine trên đái tháo đường type 2 lần đầu tiên được báo cáo vào năm 1986. Các nhà khoa học đã minh chứng tác dụng của Berberin thông qua rất nhiều thử nghiệm lâm sàng, tiền lâm sàng khác nhau.

*Yin và cộng sự đã so sánh tác dụng của Berberine và metformin trong một thử nghiệm kéo dài 3 tháng, 36 bệnh nhân có đái tháo đường type 2 được sử dụng ngẫu nhiên Berberine hoặc metformin. Kết quả của nghiên cứu đã cho thấy rằng tác dụng hạ đường huyết của Berberine là tương đương với metformin. ( giảm đồng thời HbA1c, glucose lúc đói và glucose sau ăn.

*Một phân tích meta từ 21 thử nghiệm lâm sàng cũng cho thấy Berberine có tác dụng điều trị trên đái tháo đường type 2, tăng lipid máu và tăng huyết áp, ở mức có thể so sánh với các chế độ điều trị khác.

*Tác dụng hạ đường huyết của Berberin đã được khẳng định ở rất nhiều nghiên cứu và đang nổi lên như một tác nhân mới tiềm năng trong điều trị các bệnh chuyển hóa. Thậm trí Berberin đã được nghiên cứu đối chứng với thuốc sử dụng đầu tay và phổ thông nhất của đái tháo đường type 2 là metformin các kết quả cho thấy sự khả quan khi Berberin đem lại hiệu quả điều trị không hề thua kém và cơ chế khá tương đồng với merformin và quan trọng hơn cả là có chi phí thấp. 

Tóm lại, Berberin là một tác nhân hạ đường huyết khá an toàn và chi phí điều trị bằng Berberin rất thấp. Nó có thể được coi như là một ứng cử viên mới tiềm năng cao trong điều trị đái tháo đường type 2. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất khi sử dụng Berberin là sinh khả dụng đường uống kém đã giới hạn những ứng dụng của nó. Nhưng metformin cũng lại có những hạn chế về tác dụng không mong muốn trên đường tiêu hóa. Như vậy trong các trường hợp kém dung nạp metformin, Berberin có thể được sử dụng như một chất thay thế hoặc chất kết hợp để tăng dung nạp và giảm thiểu các tác dụng phụ. Để minh chứng cho điều này, một nghiên cứu thử nghiệm 6 tháng với 60 bệnh nhân với đái tháo đường type 2 được phân ngẫu nhiên vào các nhóm sử dụng Berberin và metformin hoặc metformin một mình và hiệu quả tốt hơn đã được quan sát thấy trong nhóm điều trị kết hợp. Vì vậy, sự kết hợp của hai loại thuốc này có thể cho phép giảm liều lượng của từng loại thuốc để giải quyết các vấn đề như sinh khả dụng đường uống của Berberine và tác dụng phụ của mỗi loại thuốc.

Với những bằng chứng khoa học có được về các tác dụng dược lý, con đường từ nguồn nguyên liệu là kháng sinh thiên nhiên đến vị thuốc tiềm năng cao trong điều trị đái tháo đường của Berberin sẽ ngày càng rút ngắn lại, và hứa hẹn sẽ được sử dụng rỗng rãi ở Việt Nam trong tương lai.

 >> Xem thêm: Lợi ích bất ngờ của Berberin trong cây Vàng đằng với bệnh tim mạch

Thiên Nguyên - Đồng hành cùng Doanh nghiệp

Nguyên liệu ngành Dược & TPCN